MODEL NEDİR?
Dökülerek şekillendirilen metal ve alaşımlardan meydana gelen parçaların kum kalıplarını elde edebilmek için kalıplama ve işlem prensiplerine uygun benzerlerinin yapılması zorunludur. Ahşap, metal, plastik ya da her üçünün kullanılması ile yapılan bu örneklere “MODEL” denir.
MAKİNE MODELCİSİ KİMDİR?
Bu sanatı uygulayan, bu konuda yetişmiş uzmanlaşmış kişilere makine modelcisi denmektedir.
İyi bir makine modelcisi;
-Teknik resmi iyi bilir,
-Dökümcülük bilgilerine sahiptir,
-Genel tesviyecilik işlemlerini bilir.
Unutmamak gerekir ki makine modelcisi ağaç, metal, plastik, vb. modelcilik uygulamalarını da iyi yapabilmelidir.
MAKİNE MODELCİLİĞİ NEDİR?
Modelcilik mesleğinin amacı dökümün yapılacağı kum kalıbın elde edilmesini sağlayan elemanları yapmaktır. Dökümhanelerin imkanları ve teknolojisi geliştikçe burada kullanılacak modeller de uyumlu olarak geliştirilerek imal edilebilir. Makine endüstrisinin gelişmekte olan ülkemizde, imalatın şekillendirildiği ilk basamak olarak, makine model yerini almıştır.
Bükülerek şekillendirilemeyen makine parçalarının en etkili elde ediliş yolu dökülerek (madenlerin yüksek isi etkisinde eritilip dökülmesi) şekillendirmedir.
Dökülerek şekillendirilecek makine parçalarının yapımı ise çeşitli basamaklardan geçer.
Bu basamaklar makine ressamlığı ile başlar ve model ile devam eder. Bundan sonra ise döküm ve tesviye aşamaları gelir. Benzerini yapma sanatıdır.
Modeller basit özellikli yapılabilmesinin yanında seri üretim esas alınarak da düzenlenebilirler.
1.Serbest Model
Serbest model, üretilecek döküm parçanın yaklaşık bire bir kopyası olup ucuz, basit ve yaygın olarak kullanılan bir model türüdür. Serbest modellerin boyutlandırılmasında çekme ve işleme payları dikkate alınır. Kalıplama sırasında yerleştirilecek maçaların yuvalarını oluşturan maça başları da model üzerinde bulunur. Genellikle ahşaptan yapılırlar, ancak metal, plastik, alçı, mum veya diğer uygun malzemeler de kullanılabilir. Serbest modellerde kalıplama çoğunlukla elle yapılır, dolayısıyla yöntem yavaş ve pahalıdır. Kalıplama sırasında modelin kumdan sıyrılması için model iki parçaya ayrılarak alt ve üst dereceye ait kısımlar geçmeli olarak yapılır. Pimlerle birbirine göre konumlar, belirlenen bu iki kısmın birleşme yüzeyi, aynı zamanda kalıbın bölüm yüzeyidir. Kum kalıplarda genellikle elle açılan yolluk, çıkıcı ve diğer boşluklar da istenirse modelle birlikte veya ayrı model parçaları olarak düşünülebilir.
2.Levhalı Modeller
Kalıplamada makinelerin kullanıldığı durumlarda ve özellikle çok sayıda küçük parçanın üretiminde, çift taraflı levhalı modellerden yararlanılır. Modelin üst ve alt dereceye ait kısımları, bölüm yüzeyini oluşturan ahşap veya metal bir levhanın alt ve üst yüzlerine monte edilir. Çoğunlukla metal olan bu modeller de kum veya alçı kalıba döküm yöntemiyle üretilirler. Düşey ve yatay yolluklar ile mümkünse çıkıcılar da levhalı model üzerine yerleştirilir. Bu modeller genellikle yüksek üretim hızlarına sahip kalıplama makinelerinde kullanılırlar. Seri üretimde kalıp ömrünün, boyut hassasiyetinin ve üretimdeki verimin yüksek oluşu bu modeller için yapılan masrafları karşılar.
Model boyutlarına çekme payı eklenmesinde amaç, metalin kalıp içindeki katılaşması bittikten sonra oda sıcaklığına kadar soğuması, yani katının büzülmesi sırasındaki boyut değişimlerini dikkate almaktır. Gerçekte hacimsel olan bu büzülme payı, pratikte doğrusal olarak mm/m birimiyle verilir. Dolayısıyla model, dökülecek parçadan çekme payı kadar büyük boyutlandırılır. Çekme payının sayısal değeri, parçanın boyutları, metalin türü, döküm sonrasında kalıbın yaklaşık sıcaklığı ve kalıbın döküm parçanın büzülmesine karşı gösterdiği dirence göre seçilmelidir. Kum kalıba dökümde bazı malzemeler için bazı doğrusal çekme payı değerleri vardır. Bazı metallerin kendilerine özgü çekme davranışları vardır. Örneğin temper dökme demir beyaz dökme demir olarak katılaşırken bir miktar kendini çeker, ancak daha sonra uygulanan temperleme ısıl işleminde grafitin ayrışması nedeniyle hacmi artar. Dolayısıyla bu malzemede çekme payı olarak bu iki değerin farkı alınır.